Ο παλμός του κόσμου

Είναι παράδοξο το πόσο λίγα είναι διατεθειμένοι να κάνουν οι άνθρωποι σήμερα για αυτά που λένε πως τα επιθυμούν πολύ. Δεν έχουν πάψει να δηλώνουν πως θα ήθελαν να γνωρίσουν την αγάπη. Αν τους ακούσει πιο προσεκτικά κανείς, θα καταλάβει τι εννοούν πραγματικά: εννοούν να έρθει από κάπου ένα αίσθημα που να τους περιβάλει με εύνοιες, με περιποιήσεις, με χάδια προς το εγώ που θα τα εισπράξει σαν να του οφείλονταν από παλιά. Περιμένουν να αγαπηθούν όπως περιμένουν να χρησιμοποιήσουν τις ιδιότητες ενός πράγματος εξυπηρετικού που προστίθεται στην οικοσκευή τους. Εκεί οφείλεται και η σύγχυση ανάμεσα στο «μου αρέσει» και στο «αγαπώ».

Το έναυσμα για να γραφούν οι σελίδες που ακολουθούν το έδωσε αυτή η παρατήρηση. Μας παρέχει έναν δείκτη σαφή για το πού οδεύει ο κόσμος μας. Εκείνοι που τον κατοικούν στρέφουν όλη τους την προσοχή προς τον εαυτό τους, που όσο περισσότερα του δίνουν, τόσο λιγότερα έχει την διάθεση να ανταποδώσει. Αν και οι ενδείξεις δεν είναι ενθαρρυντικές, ευελπιστούν ότι τα αγαθά -ουσιαστικά, οι ανέσεις- δεν θα πάψουν να έρχονται προς το μέρος τους. Και αν ένα από αυτά, η αγάπη εν προκειμένω, καθυστερεί, πάντα θα υπάρχουν τα μέσα για να το υποκαταστήσουν. Χωρίς χρονοτριβή βάζουν στη θέση της πολλά, μικρά κομμάτια από την ευχαρίστηση που δίνει η ποικιλία των πραγμάτων, των δραστηριοτήτων, των ασχολιών. Μια δίχως πάθος συλλογή από πρόσκαιρες τέρψεις πάει να παραπλανήσει τις βαθύτερες ανάγκες. Εκείνες, φυσικά, αντιδρούν. Καλούν τη λογική να επέμβει. Και τι βλέπουμε; Να μουδιάζει η ίδια η λογική. Αδυνατισμένη, γεμάτη αμφιβολίες, παρακολουθεί να αναπτύσσεται γύρω της ένα τόσο επίμονο και σχολαστικό ενδιαφέρον για το τι κατεβαίνει καλύτερα στον λάρυγγα, τι αποκοιμίζει καλύτερα τα νεύρα, τι παιχνιδίζει καλύτερα μπροστά στα μάτια, ώστε στο τέλος η σκέψη για το τι είναι όντως καλύτερο μοιάζει περιττή ή και ενοχλητική. Το αποτέλεσμα είναι βαρύ σε κόστος. Καταδικάζεται η ζωή να αλεσθεί από τον ίδιο τον μύλο της. Όλη της η ενέργεια απορροφάται από τους κύκλους της συντήρησης και της αναπαραγωγής. Συντελείται μεταβολισμός χωρίς μεταστοιχείωση. Κάθε μέρα σπρώχνεται προς τα εμπρός, μισοναρκωμένη, για να μη βλέπει πως το προχώρημά της δεν είναι παρά τα βήματα μιας ύπαρξης σε συνεχή ελάττωση προς την τελική φθορά της. Αλλά να άγεσαι από μόνος σου προς την φθορά; Να παραδίδεσαι σε έναν θάνατο πριν από τον θάνατο, ισχυριζόμενος πως ποθείς τη ζωή;

Το πρόβλημα, όπως είναι φανερό, αφορά την αξιοπρέπεια του ανθρώπου και τις τύχες του κόσμου. Εξαγορασμένος από τους μηχανισμούς που ο ίδιος έστησε, ο σύγχρονος άνθρωπος έκλεισε τα μάτια για να μη δει ότι η δυνατότητα μιας ανέλιξης της ζωής δεν ήταν χίμαιρα. Η ανιούσα ήταν ανέκαθεν μια κατεύθυνση που θα μπορούσε να πάρει. Όρος αναγκαίος για αυτό ήταν να εμπιστευτεί την κοσμογονική δύναμη του έρωτα και της αγάπης, χάρη στην οποία εκεί όπου θα εμφανιζόταν η διάλυση θα άρχιζαν να δουλεύουν το μυαλό και η καρδιά για να φέρουν τη σύνθεση. Η πορεία των πραγμάτων έδειξε πως στην ανθρωπότητα δεν υπήρχε αρκετό κουράγιο και γενναιοδωρία για να επιτευχθεί ένας τέτοιος στόχος. Πλην όμως η απαίτηση παραμένει. Η ανάγκη να υψωθεί ο άνθρωπος πάνω από την τάση του να μικραίνει τόσο τον κόσμο όσο και την ύπαρξη του, είτε για λόγους ευκολίας είτε από δειλία, είναι οξύτερη παρά ποτέ. Οι κοινωνικοί μηχανισμοί έχουν ταπεινώσει την ατομική θέληση. Και εκείνη, για να μην το ομολογήσει, ψάχνει για αναισθητικά παντού. Όταν δεν τα βρίσκει, είναι έτοιμη να μισήσει, να εκδικηθεί δηλαδή τον κόσμο που δεν της επέτρεψε να φανερώσει ότι δεν είναι φτιαγμένη για να αρνείται και να καταστρέφει.

Ίσως να μην είναι εντελώς ουτοπικό να ξαναπιάσουμε το νήμα από εκεί που κόπηκε -στην πρώτη φάση της Αναγέννησης- και να αναρωτηθούμε αν θα ήταν δυνατόν οι τελευταίες ικμάδες προθυμίας, καλοπροαίρετου ζήλου και ευρηματικότητας να συντονιστούν υπό την ηγεσία της αγάπης και να αναλάβουν ένα έργο διάσωσης του πολιτισμού την τελευταία ώρα. {…} Στον καιρό του ο Τολστόυ συλλογιζόταν ότι, αφού παντού οι φορείς της διαφθοράς συνασπίζονται, γιατί να μη συνασπιστούν και οι αδιάφθοροι; Είναι μια πρόκληση και μια υποχρέωση που επανέρχονται. Μπορούν άραγε οι αγαπώντες να συγκροτήσουν μια δύναμη ικανή να ανακόψει την καταστροφή και ταυτόχρονα ικανή να μην προδώσει την ποιότητα του αισθήματος και της σκέψης από την οποία γεννιέται; {…} Το πλέγμα της αδράνειας και της αυταπάτης πρέπει να λυθεί. Διαφορετικά η ανθρωπότητα θα σύρεται σε έναν δρόμο ανάξιο των δυνατοτήτων της, στον δρόμο μιας φιλοζωίας γύρω από το ασήμαντο που θα σκοτώνει την αγάπη για να μην της θυμίζει πως η ζωή θα μπορούσε να αφήνει πίσω της και κάποια έργα. Το να μεριμνά κανείς για τη ζωή του με τον τρέχοντα τρόπο θα φθάσει να είναι μια μορφή αυτοκτονίας μέσω μικροαπολαύσεων. Ας μη συναινέσουμε σε ένα τέτοιο άδοξο τέλος.